Trong bối cảnh mà hầu hết các ngành xuất khẩu chủ lực như dệt may, thủy sản, và gỗ đang ghi nhận sụt giảm mạnh, xuất khẩu nông sản và trái cây đang nổi bật và đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế. Đặc biệt, sau đại dịch Covid-19 và tình trạng hạn hán hiện nay, nông nghiệp tiếp tục khẳng định vị thế là trụ đỡ cho nền kinh tế.

Rau quả và lúa gạo đang trở thành điểm sáng trong lĩnh vực nông sản của Việt Nam. Ngành rau quả đang trải qua một bước tiến nhanh chóng để thiết lập kỷ lục xuất khẩu mới. Dự báo của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cho thấy vào cuối năm 2023, kim ngạch xuất khẩu của rau quả và lúa gạo sẽ đạt mức cao chưa từng có, vượt qua con số 4 tỷ USD. Trong đó, sản phẩm sầu riêng, lần đầu tiên, đã vượt qua ngưỡng 2 tỷ USD, đứng đầu trong danh sách các loại cây ăn quả xuất khẩu. Sự tăng trưởng ngoạn mục của ngành sầu riêng liên quan đến việc ký kết Nghị định thư xuất khẩu chính ngạch sang Trung Quốc từ quý 2/2022. Kể từ đó, quả sầu riêng đã mang lại thu nhập lớn cho người trồng và đóng góp vào tăng trưởng chung của ngành xuất khẩu rau quả.

Không chỉ giới hạn việc xuất khẩu quả tươi và không chỉ dựa vào thị trường Trung Quốc, các doanh nghiệp trong nước đang mở rộng thị trường xuất khẩu sầu riêng đến 24 quốc gia và vùng lãnh thổ. “Sầu riêng còn nhiều tiềm năng để phát triển. Ngoài thị trường Trung Quốc, chiếm đến 90% sản lượng sầu riêng xuất khẩu, còn có các thị trường khác có tiềm năng như sản phẩm sầu riêng đông lạnh và đặc biệt là thị trường Ấn Độ, nơi có dân số đông nhất thế giới,” theo bà Nguyễn Thị Thu Hương, Phó cục trưởng Cục Bảo vệ thực vật (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn).

Ngoài sầu riêng, còn có nhiều “ngôi sao” tiềm năng khác trong ngành rau quả, chẳng hạn như trái dừa. Gần đây, Mỹ và Trung Quốc, hai thị trường tiêu thụ lớn nhất, đã bắt đầu mở cửa cho sản phẩm này. Kim ngạch xuất khẩu sản phẩm dừa chế biến sâu và các sản phẩm nguyên liệu như bột sữa dừa và cơm dừa đã không ngừng tăng trong những năm qua, đưa Việt Nam lên vị trí thứ tư trong châu Á về giá trị xuất khẩu. Trong năm 2022, giá trị xuất khẩu dừa và sản phẩm từ dừa đạt trên 900 triệu USD. Hiện nay, do ảnh hưởng của tình hình chung, giá trị xuất khẩu dừa đã giảm khoảng 32% so với cùng kỳ năm 2022, đạt khoảng 215 triệu USD. Tuy nhiên, tiềm năng xuất khẩu của ngành dừa vẫn rất lớn, và với việc mở cửa thị trường Trung Quốc và thị trường Mỹ, ngành này có thể đạt kim ngạch 1 tỷ USD trong tương lai gần.

Sản xuất cà phê trong nước cũng đang trở lại với sự hồi sinh mạnh mẽ. Giá cà phê đã tăng từ đầu năm 2023, gần đến mức 70.000 đồng/kg sau nhiều năm nằm dưới mức 40.000 đồng/kg. Sự tăng giá này là niềm hy vọng cho các doanh nghiệp và nông dân, và được dự báo rằng mặt hàng cà phê có thể phá vỡ kỷ lục xuất khẩu của năm trước, đạt mức kim ngạch trên 4 tỷ USD xuất khẩu cà phê trong năm 2023.

Trong bối cảnh kinh tế khó khăn cả trong nước và quốc tế, nông nghiệp đã trở thành một trụ đỡ quan trọng cho nền kinh tế Việt Nam. Thành công trong xuất khẩu nông sản của Việt Nam đòi hỏi sự chuyển đổi lớn trong sản xuất, mở rộng thị trường xuất khẩu, và tận dụng các hiệp định thương mại mới.

Tuy nhiên, một số ngành như lúa gạo và sầu riêng đang trải qua tăng trưởng nhanh, nhưng cũng bộc lộ các điểm yếu của ngành nông nghiệp, chẳng hạn như thiếu sự liên kết. Cụ thể, quản trị chất lượng, hạ tầng chế biến, và liên kết giữa nhà vườn, nông dân, thương lái, và doanh nghiệp còn chưa hoàn thiện, gây ra cạnh tranh trong thu mua và vi phạm hợp đồng.

Để tận dụng lợi thế quốc gia và giải quyết các vấn đề này, cần sắp xếp lại thế trận ngành hàng, tối ưu hóa lợi thế của Việt Nam trong nông nghiệp. Điều này đòi hỏi sự liên kết mạnh mẽ giữa các cấp lãnh đạo địa phương, ngành công nghiệp, và người làm nông nghiệp. Tạo ra mô hình liên kết sản xuất – tiêu thụ mạnh mẽ, xây dựng hạ tầng và chuỗi giá trị, và hỗ trợ cho các doanh nghiệp và nông dân phát triển bền vững.